Giriş
"T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 12. Sınıf" adlı ders kitabını, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (İHEB), Çocuk Hakları Sözleşmesi ve insan hakları eğitiminin evrensel ilkeleri çerçevesinde detaylı bir analize tabi tuttum. Bu rapor, önceki analizleri birleştirerek daha kapsamlı bir değerlendirme sunmaktadır.
Genel tespit olarak, ders kitabı, milli birliği ve ulusal kimliği güçlendirme amacı güderken, bu hedefe ulaşmak için kullandığı dil ve tarihsel anlatı metodolojisi, insan hakları perspektifinden önemli sorunlar barındırmaktadır. Kitap, kahramanlık ve vatan savunmasını merkeze alan güçlü bir ulusal anlatı inşa ederken; farklılıklara saygı, çok yönlü bakış açısı, empati ve tarihsel yüzleşme gibi insan hakları eğitiminin temel unsurlarını sıklıkla göz ardı etmektedir.
Analiz Bulguları
Taramada öne çıkan sorunlu alanlar, gerekçeleriyle birlikte aşağıda tematik başlıklar altında detaylandırılmıştır:
1. Savaş Söylemi ve "Düşman" Tanımı
Kitap, savaşı bir kahramanlık alanı olarak yüceltmekte, barışı bir değer olarak yeterince işlememektedir. Anlatı, "düşman" figürünü sıkça kullanarak ve onu insanlık dışı özelliklerle tanımlayarak "biz" ve "ötekiler" ayrımını derinleştirmektedir.
Sorunlu Kısım (Sayfa 41, "Kut Zaferi'nden Sonra Halil Paşa'nın Askerlerine Hitabı" başlıklı okuma parçası): Kut'ül Amâre zaferinin ardından Halil Paşa'nın askerlerine yaptığı konuşma, savaşın ve sonuçlarının sunuluş biçimine iyi bir örnektir. Konuşmada geçen, "Bugün Türklere şeref şan, İngilizlere kara meydan olan şu kızgın toprakların güneşli havasında, şehitlerimizin ruhları şad ve handan uçuşuyorlar." ifadesi, düşmanın yenilgisini bir "kara gün" olarak nitelerken, kendi kayıplarını (şehitliği) trajik bir olaydan çok, ruhların neşeyle uçuştuğu uhrevi bir kazanıma dönüştürmektedir. Konuşmanın sonunda Halil Paşa'nın "Bu güne 'Kut Bayramı' adını veriyorum." demesi, kanlı bir muharebenin sonucunu bir bayram ve kutlama vesilesi olarak kodlamaktadır.
Gerekçe: Bu söylem, İHEB'nin en temelinde yer alan yaşama hakkı (Madde 3) ve barış ideali ile çelişir. İnsan hakları eğitimi, çatışmaların barışçıl çözümünü teşvik ederken, savaşın getirdiği insani trajedinin tüm taraflar için acı verici olduğunu vurgular. Binlerce insanın hayatını kaybettiği bir muharebeyi bir "bayram" olarak adlandırmak, savaş olgusunu aşırı derecede normalleştirir ve yüceltir. Şehitlerin ruhlarının "neşeyle uçuştuğu" betimlemesi, ölümün trajedisini ve yaşama hakkı ihlalinin ağırlığını ortadan kaldırarak savaşı gençler için romantik bir ideale dönüştürme riski taşır. Bu yaklaşım, barış kültürünün gelişimine engel teşkil eder.
