Kavram Haritası ve Kavram Yanılgıları Nedir?

Dilara Kahyaoğlu 2007

KAVRAM NEDİR?

“Konu olduğu olay, olgu, süreç veya nesnelerin ortak özelliklerini yansıtan, yahut bunlar arasındaki ilişkilerle ilgili genel bir fikir veren ve görüngülerin sınıflandırılmasını sağlayan, genellikle kelime ya da kelime grubundan oluşan soyut ifade”dir (Sosyal Bilimler Sözlüğü, Vadi Yayınları).

 Bir nesnenin zihindeki soyut ve genel tasarımı, mefhum, fehva, nosyon…
 Nesnelerin veya olayların ortak özelliklerini kapsayan ve bir ortak ad altında toplayan genel tasarım, mefhum, nosyon… (http://www.sozluk.net/index.php?lang=tr&word=kavram&dil=turk)

Kavram oluşturma genellemeye dayanır. Kavramlar, soyut veya somut şeyleri ifade edebilir. “Kuş” bir kavramdır. Uçan ve kanatlı bütün canlılara kuş denir. Açlık, ölüm, savaş da birer kavramdır. Her kavram insan zihnindeki bir tasarımdır ve hiyerarşik bir yapılanma içinde bulunur.

kavramsal çerçeve

“Birden fazla kavramın belirli bir iç mantıkla bir araya getirilmesi ile oluşturulan, içinde yer alan kavramlara ve kavramlararası  ilişkilere, kendi mantık örüntüsü ve bütünlüğü çerçevesinde anlam veren kavram kümesi.” (Sosyal Bilimler Sözlüğü, Vadi Yayınları).

önemli…

KAVRAM YANILGILARI (misconceptions)

Kavram  yanılgıları; genellikle insanların anlamakta güçlük çektikleri kavramları  anlamlandırabilmek için  kabul gören anlayıştan  daha farklı bir şekilde yorumlamalarından, kavramları farklı bir model, alternatif bir model  içine yerleştirmelerinden ileri gelir  Bu durum öğrenmenin önünde bir engel oluşturur. Ve böylelikle kavramın içeriğini yeniden tanımlama ve onu farklı  bir  zihinsel işleme tabi tutma engellenir. Kavram yanılgıları  inanç düzeyine kadar sıçrayabilir, o zaman  onları değiştirmek hiç de kolay değildir.

Bu durumun çeşitli nedenleri olabilir.

*Dinsel, siyasi, geleneksel, “efsanenevi” öykü, inanç ve ideolojilerden dolayı o kavramın içeriği farklı algılanmış, algılatılmış; dolayısıyla farklı tanımlanmış ve zihindeki farklı bir dosya içine yerleştirilmiş olabilir. (anakronizm ve resmi söylem)

*Zamanında anlaşılamayan boşlukta kalan bir şey,  süreç içinde farklı anlamlandırılmış, tanımlanmış olabilir. (bilgi eksikliği)

*Erken yaşta, anadili dışında –hakim olmadığı- farklı bir dilde yapılan eğitim süreci buna yol açmış olabilir. 

*Anadilinin inceliklerine hakim olamama sonucu oluşan dil yanılgıları buna yol açmış olabilir.

*Okulda (veya…) yanlış bir içerik ve bağlam içinde öğretilmiş/öğrenilmiş olabilir. (yanlış veya eksik öğrenme/öğretme)

örneğin (karşılaştığım örneklerden seçilmiştir)

*“Yurttaş” kavramının, bireylerin devlete karşı görevleri  ile tanımlanması

*Sosyal Güvenlik Sistemi”nden  polis ve jandarma teşkilatının anlaşılması

*Parlamentonun, Büyük Millet Meclisi ile  eş değer bir anlam içerdiğinin bilinmemesi

*Devlet  başkanı denince akla  ABD başkanının gelmesi, cumhurbaşkanının  akla gelmemesi

*Demokrasi ile cumhuriyetin aynı şekilde tanımlanması, eşdeğer tutulması

*Divan-ı Hümayun ile kurultayın ve hatta meclisin aynı şey olduğunun düşünülmesi

*Dört Halife Devri’ndeki halifelerin şimdiki “seçim”lere benzer bir şekilde işbaşına geldiğinin zannedilmesi… Bu aynı zamanda anakronik bir yaklaşımdır. Bkz. https://tr.wikipedia.org/wiki/Anakronizm)

KAVRAM HARİTASI (Novak, Gowin 1983; concept mapping)

 Bir kavram haritası,  belli başlık veya tema ile ilişkili kavramların birbirleriyle ilişkisini gösteren  bir şemadır. Öğrenme, öğrencinin kendi çabası ile oluşur. Öğrenci kendi başına veya başkalarıyla birlikte kavramları düşünebilmeli ve onları ilişkilendirebilmelidir. Bu nedenle daha çok etkin öğrenme için kullanıldığı gibi ölçme ve kavram yanılgılarını saptama da dahil olmak üzere öğrenme süreci içinde bir çok olanak  sağlamaktadır.

Nasıl oluşturulur?

*Kavramlar listelenir. Özel adlar gibi kavram olmayan sözcükler listeye alınmaz.

*En genel, kapsayıcı olan kavram merkeze yerleştirilir veya belirginleştirilir. Bu bir tematik başlık da olabilir.

*Kavramlar en kapsayıcı olandan, en az kapsayıcı olana (soyuttan somuta) veya  ilişkinin gerektirdiği akışa göre sıralanabilir. (örnek 2 ve örnek 3)

*Kavramlar,  ilişkiler hiyerarşisine  uygun olarak  ana başlık etrafına yerleştirilerek şema oluşturulmaya başlanır.

*Kavramlar arasındaki ilişki ok ile belirtilir.

*Okların üstüne ilişkinin niteliğini belirten tamamlayıcı kelimeler yazılabilir. Bunlar daha çok cümlede yüklem görevini üstlenen kelime ve kelime öbekleridir.  Böylece ilişkinin hangi bağlamda kurulduğu açık bir şekilde belirtilir. Bu sözcüklerle birlikte kavram haritası cümle cümle okunabilir bir duruma gelir.

Örnek: Sanayi Devrimini betimleyen kavramların ilişkilendirilmesi

NOT: Bu çalışmayı 20. YÜZYIL DÜNYA VE TÜRKİYE TARİHİ ÖĞRETMEN KİTABI için hazırlamıştım. Burada kavram haritası yapma tekniğini anlatılmaktadır ama gerçekte içerik açısından uygun olan her türlü konu için kullanılabilir.

 Yazar adı belirtilmeden kullanılamaz, alıntılanamaz.