Genellemelere Dikkat! Eleştirel Düşünmek İçin...

Dilara Kahyaoğlu 2007

Genelleme ve Eleştirel Düşünme Becerileri

         Olayların veya olguların sergilediği düzenlilik ya da ilişkileri ortaya koyan tümel, külli önerme. (FTS, Paradigma)

Tarih disiplininde genelleme; olguları araştırma, toparlama, seçme, düzenleme aralarında ilişki kurma ve kavramsallaştırma sonucu oluşan bir önermedir. Bu önerme en nihayetinde bir tarihçinin görüşüdür. Bu nedenle genelleme olarak karşımıza çıkan önermeleri iyi analiz etmek gerekir. Böyle bir analiz aynı zamanda “eleştirel düşünme becerileri”nin bazı basamaklarının uygulanması anlamına gelir.

Bir metnin, eleştirel düşünme becerilerini kullanılarak analiz edilmesi

1.Olgu olarak karşımıza çıkanlar, sunulanlar, gerçekten olgu mu? Yoksa bir görüş, bir yorum mu?

2.Olgular çok sayıda arşiv belgesi tarafından destekleniyor mu? Yoksa sadece bir iki kaynaktan mı alınmış? O kaynaklar nedir?

3.Olguların elde edildiği kaynaklar güvenilir mi?  Neden evet, neden hayır?

4.Farklı kaynaklar  bu konuda ne diyor? Karşılaştırma yapılmış, sonuçları alınmış  mı, bunlar yayımlanmış mı?

5.Hangi temel kaynaklar ihmal edilmiş?

6.Hangi olgular dışarıda bırakılmış? Araştırma ne kadar kapsayıcı?

7.Olgulardan yola çıkılarak oluşturulmuş kavramlar ve kavramsal çerçeve; kullanılan olguların ortak özelliklerini yansıtıyor mu? Kapsayıcı mı?

8.Sonuç olarak yapılan genellemeler, olgular ve kavramlardan hareket ederek mi oluşturulmuş? (tümevarım).

9.Tersten bakarsak; genellemeyi destekleyen veriler nelerdir? Kanıt olarak kullanılan olgular gerçekten  (tümdengelim) genellemeyi destekler nitelikte mi?....

genelleme örnekleri

 *Tarih de dahil tüm toplumsal bilimler aynı şekilde evrim geçirmişlerdir. (Braudel,  Tarih Üzerine Yazılar, İmge, s. 26)

*Büyük felaketler her zaman gerçek devrimlere yol açmazlar, ama onları haber verirler ve her zaman da dünyanın düşünülmesine  veya daha doğrusu yeniden düşünülmesine olanak yaratırlar. (Braudel, Tarih Üzerine Yazılar, imge, s. 27)

*Üçüncü Dünya denilen ülkelerde değişik üretim biçimleri bir arada bulunmaktadır; ancak temelde burada da kapitalist üretim biçimi egemendir. (E.H.Carr, J.Fontana, Tarih Yazımında Nesnellik ve Yanlılık, İmge, s. 43)

*Bir de şu tür genellemeler var: “Tarih tekerrürden ibarettir.” Bu genelleme sizce doğru mudur?

Örnek: Sanayi Devrimiyle ilgili olarak hazırlanmıştır.

Dikkat! Bu genellemeyi desteklemek için tekrar olgular yumağımıza döneriz. Ve bu genellemeyi destekleyen olgular var mı? Neler? Nicelik ve niteliksel olarak elimizdeki veriler neler... vb. (tümdengelim)

NOT: Bu çalışmayı 20. YÜZYIL DÜNYA VE TÜRKİYE TARİHİ ÖĞRETMEN KİTABI için hazırlamıştım. Burada eleştirel düşünme becerisi anlatılmaktadır ama gerçekte içerik açısından uygun olan her türlü konu için kullanılabilir.

Yazar adı belirtilmeden kullanılamaz, alıntılanamaz.